The object of research, development or design (in Russian) : пшеница твердая тетраплоидная, гены Psy, Ppo и Glu-3.

The object of research, development or design (in Kazakh) : қатты тетраплоидты бидай, Psy, Ppo және Glu-3 гендері.

Aim of work (in Russian) : Получить гибриды тетраплоидной пшеницы, изучить и провести отбор перспективных форм для создания селекционных линий с повышенным содержанием желтого пигментов (YPC - yellow pigment content) и улучшенным качеством клейковины в зерне на основе современных молекулярно-генетических и биохимических методов в условиях Северного Казахстана.

Aim of work (in Kazakh) : Бидайдың тетраплоидты будандарын алу үшін Солтүстік Қазақстан жағдайында қазіргі заманғы молекулалық-генетикалық және биохимиялық әдістер негізінде дәндегі сары пигменттік құрамы жоғарылаған (YPC - сары пигменттік құрамы) және дәндегі клейковина сапасы жақсарған селекциялық линияларды құру үшін перспективалы нысандарды зерттеу және таңдау.

Методы исследования (на русском) : Общее содержание каротиноидов в шроте тетраплоидной пшеницы определено с помощью микрометода основанного на экстракции пигментов водонасыщенным раствором н-бутанола и последующей спектрофотометрией при длине волны 440 нм (β-каротин). Второй метод определения желтого пигмента основано на количественном определении светоотражения на анализаторе Minolta CR-300. Определение содержания протеина основано на методе Къельдаля: сжигание растительного образца в растворе концентрированной серной кислоты с добавлением катализатора и дальнейшей паровой перегонкой в раствор 3% борной кислоты автоматической установке UDK-139 с дальнейшим титрованием 0,05 н раствором серной кислоты. Индекс клейковины определен с помощью прибора Glutomatik (Perten, Швеция) в соответствие с прилагаемой инструкцией; натура зерна определена с помощью микропурки; SDS-седиментация на основе микрометода Dick J.W. и Quick J.S. Экстракция геномной ДНК из листьев 10-15 дневных проростков тетраплоидной пшеницы проведена с использованием методики De Laporta (1983). Электрофорез запасных белков – глиадинов на основе метода предложенного Bushuk and Zillman (1978) в модификации Metakovsky and Novoselskaya (1991). Анализ аминокислотного состава зерна полученных гибридов и родительских форм методом капиллярного электрофореза на приборе Капель 105М (Россия).

Методы исследования (на казахском) : Тетраплоидты бидай күнжарасындағы каротиноидтардың жалпы құрамы н-бутанолдың сумен қаныққан ерітіндісімен пигменттерді алуға және толқын ұзындығы 440 нм (β-каротин) спектрофотометрияға негізделген микроәдіспен анықталды. Сары пигментті анықтаудың екінші әдісі: Minolta CR-300 анализаторындағы Жарық шағылысын сандық анықтауға негізделген. Ақуыздың құрамын анықтау Къельдаль әдісіне негізделген: өсімдік үлгісін концентрацияланған күкірт қышқылының ерітіндісінде катализатор қосып және одан әрі бу дистилляциясымен UDK-139 Автоматты қондырғысында 3% бор қышқылының ерітіндісіне 0,05 Н күкірт қышқылының ерітіндісімен одан әрі титрлеу арқылы жағу. Глютен индексі берілген нұсқаулыққа сәйкес Glutomatik (Perten, Швеция) құралының көмегімен анықталды; дән натурасы микропуркамен анықталды; SDS-тұндырып бөлу Dick J. W. және Quick J. S. микротәсілі негізінде анықталды. Тетраплоидты бидайдың 10-15 күндік өскіндерінің жапырақтарынан геномдық ДНҚ алу De Laporta (1983) әдісін қолдану арқылы жүзеге асырылды. Қосалқы ақуыздар, яғни глиадиндер электрофорезі Metakovsky and Novoselskaya (1991) модификациясында Bushuk and Zillman (1978) ұсынған әдіс негізінде анықталды. Капель 105М (Ресей) құрылғысында капиллярлық электрофорез әдісімен алынған будандар мен аталық-аналық формалар астығының аминқышқылдарының құрамын талдау.

Obtained results and novelty (in Russian) : В результате скрещивания созданы 9 новых межвидовых гибридов по схеме: Triticum durum Desf. × Triticum turanicum Jakubz; Triticum durum Desf. × Triticum persicum; Triticum durum Desf. × Triticum durum Desf.; Triticum durum Desf × Тriticum dicoccum; Triticum turanicum Jakubz × Triticum durum Desf.; Triticum turanicum Jakubz. × Тriticum dicoccum; Тriticum dicoccum × Triticum durum Desf.; Тriticum dicoccum × Triticum turanicum Jakubz.; Triticum persicum × Triticum durum Desf.; Пересеяны и размножены гибриды полученные ранее по схеме: Triticum aestivum L. × Triticum turanicum Jakubz.; Triticum durum Desf. × Triticum aestivum L.; Triticum durum Desf. × Triticum persicum; Triticum aestivum L. × Triticum aethiopicum; Triticum aestivum L. × Triticum persicum; Triticum durum Desf. × Triticum durum Desf. Новизна работы заключается в том, что впервые в условиях Северного Казахстана при получении гибридов тетраплоидной пшеницы, основным показателем является накопление каротиноидов и качество клйковины. При этом контроль осуществляется с помощью молекулярных и белковых маркеров, а также широкого спектра биохимических показателей.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Қиылысу нәтижесінде схема бойынша 9 жаңа түраралық будандар құрылды: Triticum durum Desf. × Triticum turanicum Jakubz; Triticum durum Desf. × Triticum persicum; Triticum durum Desf. × Triticum durum Desf.; Triticum durum Desf × Triticum dicoccum; Triticum turanicum Jakubz × Triticum durum Desf.; Triticum turanicum Jakubz. × Triticum dicoccum; Triticum dicoccum × Triticum durum Desf.; Triticum dicoccum × Triticum turanicum Jakubz.; Triticum persicum × Triticum durum Desf.; Схема бойынша ерте алынған будандар ұсынылған: Triticum aestivum L. × Triticum turanicum Jakubz.; Triticum durum Desf. × Triticum aestivum L.; Triticum durum Desf. × Triticum persicum; Triticum aestivum L. × Triticum aethiopicum; Triticum aestivum L. × Triticum persicum; Triticum durum Desf. × Triticum durum Desf. Алғаш рет Солтүстік Қазақстанда тетраплоидты бидай будандарын алу кезінде негізгі көрсеткіш каротиноидтардың жинақталуы және клейковинаның сапасы болып табылады. Бұл жағдайда бақылау молекулалық және ақуыз маркерлерінің, сондай-ақ биохимиялық көрсеткіштердің кең спектрінің көмегімен жүзеге асырылады.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Новые селекционные линии созданы с привлечением «древних» тетраплоидных форм пшеницы и коммерческих сортов твердой пшеницы, с учетом биохимического состава, повышенным содержанием каротиноидов и качественной клейковиной.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Биохимиялық құрамын, каротиноидтардың жоғары құрамын және сапалы глютенді ескере отырып, бидайдың "ежелгі" тетраплоидты формалары мен қатты бидайдың коммерциялық сорттарын тарта отырып, жаңа селекциялық желілер құрылды.

Level of implementation (in Russian) : не внедрено

Level of implementation (in Kazakh) : енгізілген жоқ

Efficiency (in Russian) : Получаемые гибриды тетраплоидной пшеницы являются перспективным материалом и исходными формами для получения новых сортов и селекционных линий с повышенным содержанием каротиноидов и улучшенным качеством клейковины. Созданные селекционные линии по предварительным прогнозам могут быть качественным сырьем для производства макаронных изделий обогащённые биологически активными веществами.

Efficiency (in Kazakh) : Алынған тетраплоидты бидай гибридтері каротиноидтардың жоғарылауы және глютеннің сапасы жақсарған жаңа сорттар мен селекциялық желілерді алу үшін перспективалы материал және бастапқы формалар болып табылады. Алдын ала болжам бойынша құрылған селекциялық желілер биологиялық белсенді заттармен байытылған макарон өнімдерін өндіру үшін сапалы шикізат болуы мүмкін.

Field of application (in Russian) : Полученные результаты проекта могут применяться селекции пшеницы.

Field of application (in Kazakh) : Жобаның нәтижелері бидай селекциясын қолдануға болады.