The object of research, development or design (in Russian) : Люпин, нут, суданская трава

The object of research, development or design (in Kazakh) : Люпин, ноқат, судан шөбі

Aim of work (in Russian) : Создание новых высокобелковых и засухоустойчивых сортов кормовых культур и их внедрение в производство.

Aim of work (in Kazakh) : Жаңа жоғары ақуызды және құрғақшылыққа төзімді малазықтық дақылдарын құру және оларды өндіріске енгізу

Методы исследования (на русском) : В питомниках селекции и семеноводства проведены работы согласно методике селекционной оценки и получения оригинальных семян. Фенологические наблюдения, биометрические измерения проведены по методикам, принятым при закладке полевых опытов: «Методика полевого опыта», Методические указания по изучению зернобобовых культур, Методические указания по изучению коллекционных образцов кукурузы, сорго и крупяных культур. Методическими указаниями по проведению полевых опытов с кормовыми культурами ВНИИ кормов. При гибридизации использовались методика, предложенная В.Ф. Дорофеевым, Ю.П. Лаптевым, Н.М. Чекалиным. Структурный анализ проводилось по основным хозяйственно-ценным признакам и свойствам. Перед уборкой делянок проводился отбор структурного снопа с учетных площадок. Содержание протеина в зерне - методом Къельдаля (ГОСТ 10846-91) и ИК-спектроскопически (PacificScientific 4250: Методы статобработки Программы Windows Excel для статистической обработки результатов, корреляционного, кластерного анализов. Сортовые и посевные качества семян выявлены на основе следующих ГОСТов: ГОСТ 12037-81, ГОСТ 12038-84, -82,– ГОСТ 12039-82.

Методы исследования (на казахском) : Селекция және тұқым шаруашылығы питомниктерінде селекциялық бағалау және бірегей тұқымдарды алу әдістемесіне сәйкес жұмыстар жүргізілді. Фенологиялық байқаулар, биометрикалық өлшеулер далалық тәжірибелер егу кезінде қабылданған әдістемелер бойынша жүргізілді: «Далалық тәжірибе әдістемесі»; Жүгері, құмай және жарма дақылдарының коллекциялық үлгілерін зерттеу бойынша әдістемелік нұсқаулар. Бүкілресейлік жемшөп шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының мал азықтық дақылдарымен егістік тәжірибелерін жүргізуге арналған әдістемелік нұсқаулары арқылы жүзеге асты. Будандастыру кезінде В.Ф. Дорофеев, Ю.П. Лаптев, Н.М. Чекалин ұсынған әдістеме қолданылды. Құрылымдық талдау негізгі шаруашылық-бағалы белгілері мен қасиеттері бойынша жүргізілді. Мөлтектерді жинау алдында есептік алаңдардан құрылымдық талдауға бау алынып, іріктеу жүргізілді. Дәндегі протеиннің құрамы - бұрын жасалған градуирлеу теңдеулері негізінде Къельдаль (МЕМСТ 10846-91) және АК-спектроскопиялық (PacificScientific 4250) әдісімен; май құрамы (МЕМСТ 10857-64) 98 және АК-спектроскопиялық әзірленген калибрлеу теңдеулері бойынша анықталды; Статистикалық өңдеу әдістері: нәтижелерді статистикалық өңдеуге арналған Windows Excel бағдарламалары және корреляциялық, класстерлік талдаулар арқылы жүзеге асты. Тұқымның сорттық және егістік сапасы мынадай МЕМСТ негізінде анықталды: МЕМСТ 12037-81, МЕМСТ 12038-84, -82, - МЕМСТ 12039-82.

Obtained results and novelty (in Russian) : Изучены селекционные материалы люпина – 17, нута -265, суданской травы -34 линии и номеров кормовых культур. В КП люпина были выделены следующие номера по урожайности: Д-100, СН17-14, с урожайностью от 7,9 до 10,5 ц/га, урожайность превышает стандарт 1642 на 3,1-4,7 ц/га соответственно. В КСИ по урожайности выделен номер Д-25 -12,5 ц/га, что на 2,1 ц/га превышает урожайность стандарта Ст. 1642 (10,4 ц/га). По результатам изучения номеров нута в контрольном питомнике по урожайности выделились следующие номера:12203, F10-1c, F10-228, F10-296c, F06-76, которые достоверно превысили по урожайности стандарт (Камила 1255) на 1,1- 3,6 ц/га. В КСИ выделены: 3 перспективных номеров нута F99-55, F97-50c, F97-147 которые достоверно превосходят по урожайности стандарт Камила 1255 на 1,2-2,3 ц/га. По урожайности в конкурсном питомнике суданской травы выделены перспективные номера Киз 4 и Киз 25 с урожайностью соответственно 28,1ц/га и 26,7 ц/га против 22,5 ц/га на контроле. В 3-х НИУ (ТОО УСХОС, ТОО Карабалыкской СХОС, ТОО Восточно-Казахстанской СХОС) проводились ЭСИ зернобобовых и сорговых культур. Разработаны 5 сортовых технологий возделывания зернобобовых (люпин-1, нут-2) и сорговых культур (суданская трава-2). По первичному семеноводству получено по люпину с П 1 – 0,08 ц, по нуту с П 1 – 0,095 ц. По суданской траве получено 480 кг семян. Опубликована 1 статья в КОКНВО, 1 монография, подготовлена и принята к публикации 1 статья в базе Scopus.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Люпин – 17, ноқат - 265, судан шөбі - 34 желісінің селекциялық материалдары және жемшөп дақылдарының нөмірлері зерттелді. Зерттеу нәтижелері бойынша люпинді БП өнімділік бойынша келесі нөмірлер бөлінді: Д-100, СН17-14, өнімділігі 7,9-дан 10,5 ц/га-ға дейін, өнімділігі сәйкесінше 1642 стандарттан 3,1-4,7 ц/га-ға асады. Өнімділік бойынша КСП Д-25 -12,5 ц/га нөмірі бөлінді, бұл 1642 стандартының өнімділігінен 2,1 ц/га артық (10,4 ц/га). Өнімділікті БП ноқат нөмірлерін зерттеу нәтижелері бойынша келесі нөмірлер бөлінді:12203, F10-1c, F10-228, F10-296c, F06-76, олар өнімділік бойынша стандарттан (Камила 1255) 1,1 - 3,6 ц/га-ға сенімді түрде асып түсті. КСП: 3 перспективалы ноқат F99-55, F97-50c, F97-147 олар өнімділігі бойынша Камила 1255 стандартынан 1,2-2,3 ц/га-ға сенімді түрде асып түседі. Өнімділік бойынша КСП 22,5 ц/га қарсы тиісінше 28,1 ц/га және 26,7 ц/га өнімділікпен Киз 4 және Киз 25-ке перспективалық нөмірлер бөлінді. 3-ші жылдары (АСКОС ЖШС, Қарабалық АШТӨ ЖШС, Шығыс Қазақстан АШТӨ ЖШС) дәнді-бұршақты және құмай дақылдарының экологиялық сорт сынақтан өткізілді. Бұршақ дақылдарын (люпин-1, ноқат-2) және құмай дақылдарын (судан шөбі-2) өсірудің 5 сорттық технологиясын әзірлеу бойынша жұмыстар жүргізілді. Бастапқы тұқым шаруашылығы бойынша люпин СП 1 – 0,08 ц, ноқат СП 1 – 0,095 ц бойынша алынды. Судан шөптерінен 480 кг тұқым алынды. БжҒССҚЕК 1 мақала жарияланды, 1 монография жарияланды, Scopus базасында 1 мақала жариялауға қабылданды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : По урожайности в КСИ по люпину выделен номер Д-25 -12,5 ц/га, что на 2,1 ц/га превышает урожайность стандарта Ст 1642 (10,4 ц/га). Выделены 3 перспективных номеров нута F99-55, F97-50c, F97-147 которые достоверно превосходят по урожайности стандарт Камила 1255 на 1,2-2,3 ц/га. По суданской траве выделены перспективные номера Киз 4 и Киз 25 с урожайностью соответственно 28,1ц/га и 26,7 ц/га против 22,5 ц/га на контроле. По разработке 5 сортовых технологий по люпину урожайность номера Мичуринский — 10,2 ц/га, при междурядье 15 см и норме высева 1000 тыс. семян на гектар. Номер 1642 - 9,2 ц/га, при междурядье 15 см и норме высева 1000 тыс. семян на гектар. Сорта нута Алпамыс, Камила1255 и F99-55 показало, что наивысшая урожайность показал сорт Алпамыс – 17,7 ц/га, которая наблюдалась при посеве с междурядьем 30 см и нормой высева 550 тыс. семян/га. F99-55 – 15,2 ц/га, наблюдалась при посеве с междурядьем 30 см и нормой 550 тыс. семян/га. Сорт Камила – 13,7 ц/га, наблюдалась при посеве с междурядьем 30 см и нормой 550 тыс. семян/га. По суданской траве при междурядье 45 см сырая и сухая масса стеблей, метелок и листьев растений выше, чем при междурядье 70 см или почти на одном уровне. Урожайность зерна при междурядье 45 см после сушки составляет 24,8 ц/га, а при междурядье 70 см-16,7 ц/га.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Өнімділік бойынша КСИ-де люпин бойынша Д-25 -12,5 ц/га нөмір бөлінді, бұл ст 1642 (10,4 ц/га) стандартының өнімділігінен 2,1 ц/га артық. 3 перспективалы ноқат нөмірі F99-55, F97-50c, F97-147 бөлініп алынды, олар өнімділігі бойынша Камила 1255 стандартынан гектарына 1,2-2,3 центнерге асады. Судан шөбінің өнімділігі бойынша 22,5 ц/га қарсы тиісінше 28,1 ц/га және 26,7 ц/га өнімділігі бар Киз 4 және Киз 25 перспективалық нөмірлері бөлінді. Дәнді-бұршақты дақылдарды (люпин-1, ноқат-2) және құмай дақылдарын (судан шөбі - 2) өсірудің 5 сорттық технологиясын әзірлеу бойынша: Мичуринский нөмірі -10,2 ц/га, 15 см қатар аралығымен себу кезінде және гектарына 1000 мың тұқым себу нормасыда қол жеткізілді. 1642 нөмірі қатараралығы 15 см – де 9,2 ц/га және гектарына 1000 мың тұқым себу нормасымен жақсы нәтиже көрсетті. Ноқат бойыншаАлпамыс сорты – 17,7 ц/га, ол 30 см қатар аралығымен себу кезінде және 550 мың тұқым/га себу нормасында байқалды. F99-55 сортының ең жоғары – 15,2 ц/га өнімділігі 30 см қатар аралығымен және гектарына 550 мың нормасымен себу кезінде байқалды. Камила сортының ең жоғары өнімділігі – 13,7 ц/га құрап, 30 см қатар аралығымен және 550 мың тұқым/га нормасымен себу кезінде байқалды. Судан шөбі кептіруден кейін 45 см қатар аралығындағы астық өнімділігі 24,8 ц/га, ал 70 см қатар аралығындағы астық өнімділігі 16,7 ц/га құрайды.

Level of implementation (in Russian) : По данному проекту селекционная работа проводиться по полной селекционной программе в КазНИИЗиР и лучшие номера испытываются в экологическом плане по нуту в 3 зонах (УСХОС, Карабалыкская СХОС, ВКСХОС), по суданской траве и люпину в 1 зоне (УСХОС). Внедрение результатов НИР будет после создания и передачи в ГКСИСК новых сортов изучаемых культур.

Level of implementation (in Kazakh) : Осы жоба бойынша селекциялық жұмыс ҚазҚСҒЗИ-де толық селекциялық бағдарлама бойынша жүргізіледі және үздік нөмірлер 3 аймақта (УСХОС, Қарабалық АШЖО, ВКСХОС) ноқат бойынша, 1 аймақта (УСХОС) судан шөбі мен Люпин бойынша экологиялық жоспарда сыналады. ҒЗЖ нәтижелерін енгізу зерттелетін дақылдардың жаңа сорттарын құрып, АШДССК-ке бергеннен кейін болады.

Efficiency (in Russian) : Эффективность будет определяться в конце проекта, когда будут созданы новые высокобелковые и засухоустойчивые сорта кормового направления для неполивных и богарных регионов Казахстана

Efficiency (in Kazakh) : Тиімділік жобаның соңында Қазақстанның суарылмайтын және ылғалмен жартылай қамтамасыз етілген тәлімі жағдайында жемшөп бағытының жаңа жоғары ақуызды және құрғақшылыққа төзімді сорттары құрылған кезде айқындалатын болады.

Field of application (in Russian) : Сельское хозяйство

Field of application (in Kazakh) : Ауыл шаруашылығы