The object of research, development or design (in Russian) : Объектом исследования в 2024 году является оценка патогенности 70–80 изолятов грибов Bipolaris sorokiniana и Fusarium culmorum на различных сортах пшеницы, выращиваемых в Алматинской и Актюбинской областях Казахстана. В задачу входят отбор и оценка 10 наиболее устойчивых к корневым гнилям и продуктивных образцов пшеницы в этих регионах на естественном, фунгицидном и инфекционном фонах.

The object of research, development or design (in Kazakh) : 2024 жылы зерттеу объектісі ретінде Қазақстанның Алматы және Ақтөбе облыстарында өсірілетін әртүрлі бидай сорттарында Bipolaris sorokiniana және Fusarium culmorum саңырауқұлақтарының 70–80 изоляттарының патогенділігін бағалау болып табылады. Міндетке осы аймақтарда табиғи, фунгицидтік және инфекциялық ортада тамыр шіріктеріне ең төзімді және өнімділігі жоғары 10 бидай үлгісін таңдау және бағалау кіреді.

Aim of work (in Russian) : Идентификация возбудителей обыкновенной корневой гнили на пшенице в Актюбинской и Алматинской областях. Формирование коллекции изолятов патогена грибов Bipolaris sorokiniana и Fusarium culmorum.

Aim of work (in Kazakh) : Ақтөбе және Алматы облыстарында бидайдың кең тараған тамыр шірігінің қоздырғыштарын анықтау. Саңырауқұлақ қоздырғышы Bipolaris sorokiniana және Fusarium culmorum изоляттарының коллекциясын қалыптастыру.

Методы исследования (на русском) : Исследования проводили по общепринятым и современным в фитопатологии, селекции растений, и анализе данных методам.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеулер фитопатологияда, өсімдік шаруашылығында және деректерді талдауда жалпы қабылданған және заманауи әдістерді қолдану арқылы жүргізілді.

Obtained results and novelty (in Russian) : Полученные результаты показали, что среди исследованных изолятов грибов Bipolaris sorokiniana и Fusarium culmorum 51% продемонстрировали высокую патогенность, вызывая сильные симптомы корневой гнили и некроза на сортах пшеницы. Наиболее агрессивные изоляты были выявлены в Актюбинской области, что указывает на влияние географических условий на патогенность. В ходе отбора 10 устойчивых образцов пшеницы, проведенного на естественном, фунгицидном и инфекционном фонах, установлены генотипы с высокой устойчивостью, такие как сорта с геном Tsn1. Новизна исследования заключается в выявлении наиболее патогенных изолятов в разных регионах и определении генетически устойчивых сортов, что позволит улучшить селекционные программы и адаптацию культур к инфекционному давлению.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Алынған нәтижелер Bipolaris sorokiniana және Fusarium culmorum саңырауқұлақтарының зерттелген изоляттарының 51%-ы тамыр шірігі мен некроздың айқын белгілерін тудыру арқылы жоғары патогенділікті көрсеткенін анықтады. Ең агрессивті изоляттар Ақтөбе облысында анықталып, патогенділікке географиялық жағдайлардың әсер ететінін көрсетті. Табиғи, фунгицидтік және инфекциялық ортада жүргізілген 10 төзімді бидай үлгісін таңдау барысында Tsn1 гені бар сорттар сияқты жоғары төзімділікке ие генотиптер анықталды. Зерттеудің жаңашылдығы – әртүрлі аймақтардағы ең патогенді изоляттарды және генетикалық төзімді сорттарды анықтау болып табылады, бұл селекциялық бағдарламаларды жетілдіруге және дақылдардың инфекциялық қысымға бейімделуін жақсартуға мүмкіндік береді.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : В ходе исследования отобрано 10 перспективных образцов пшеницы, сочетающих высокую продуктивность и устойчивость к корневым гнилям, которые могут стать кандидатами для выведения новых сортов. Подготовлены и опубликованы две научные статьи: одна в журнале, рекомендованном Комитетом по контролю в сфере образования и науки Республики Казахстан, и одна в журнале, индексируемом в базе Scopus с процентилем не менее 50. Получены фундаментальные данные о возбудителях корневой гнили пшеницы в условиях Алматинской и Актюбинской областей.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Зерттеу барысында жоғары өнімділік пен тамыр шірігіне төзімділікті үйлестіретін 10 перспективті бидай үлгісі таңдалып алынды, олар жаңа сорттарды шығару үшін кандидат бола алады. Екі ғылыми мақала дайындалып, жарияланды: біреуі Қазақстан Республикасы Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті ұсынған журналда, екіншісі Scopus базасында 50 пайызильден кем емес журналда. Алматы және Ақтөбе облыстары жағдайында бидай тамыр шірігінің қоздырғыштары туралы іргелі деректер алынды.

Level of implementation (in Russian) : В 2024 году запланированный объем исследований был полностью выполнен. Результаты внедрены в практику путем отбора 10 перспективных образцов пшеницы, сочетающих высокую продуктивность и устойчивость к корневым гнилям, рекомендованных для дальнейшего использования в селекционных программах. Кроме того, подготовлены и опубликованы две научные статьи: одна в журнале, рекомендованном Комитетом по контролю в сфере образования и науки Республики Казахстан, и одна в журнале, индексируемом в базе Scopus с процентилем не менее 50, что способствует распространению полученных данных в научном сообществе.

Level of implementation (in Kazakh) : 2024 жылы жоспарланған зерттеу көлемі толық орындалды. Нәтижелер жоғары өнімділік пен тамыр шірігіне төзімділікті үйлестіретін 10 перспективті бидай үлгілерін таңдау арқылы практикаға енгізілді, оларды селекциялық бағдарламаларда одан әрі пайдалану ұсынылады. Сонымен қатар, екі ғылыми мақала дайындалып, жарияланды: біреуі Қазақстан Республикасы Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті ұсынған журналда, екіншісі Scopus базасында 50 пайызильден кем емес журналда, бұл алынған деректердің ғылыми қауымдастықта таралуына ықпал етеді.

Efficiency (in Russian) : В 2024 году проведена оценка патогенности 70–80 изолятов грибов Bipolaris sorokiniana и Fusarium culmorum на сортообразцах пшеницы из Алматинской и Актюбинской областей, что позволило определить степень опасности и вредоносности корневой гнили в различных регионах Казахстана. Из 80 перспективных сортов и линий пшеницы выявлено 35 генотипов, обладающих устойчивостью к корневым гнилям, при этом наибольший эффект показал ген Tsn1, обнаруженный у 24 генотипов, включая сорта «Мелодия Дона», «Воронежская 9» и «Линия 248/255». Генотипы, содержащие два устойчивых гена, такие как Tsn1 и Lr46/Yr29 (например, «Воронежская 9» и образец № 363/к-43130), показали наилучшие результаты, снижая распространение корневой гнили до 38% и ограничивая развитие болезни на уровне 11,7%.

Efficiency (in Kazakh) : 2024 жылы Алматы және Ақтөбе облыстарындағы бидайдың сорт үлгілерінде Bipolaris sorokiniana және Fusarium culmorum саңырауқұлақтарының 70-80 изоляттарының патогендігі бағаланды, бұл Қазақстанның әртүрлі аймақтарында тамыр шірігінің қауіп деңгейі мен зияндылығын анықтауға мүмкіндік берді. Бидайдың 80 перспективті сорттары мен желілерінен тамыр шірігіне төзімді 35 генотип анықталды, олардың ішінде ең жоғары әсерді «Мелодия Дона», «Воронежская 9» және «Линия 248/255» сорттары бар 24 генотипте табылған Tsn1 гені көрсетті. Екі төзімді гені бар генотиптер, мысалы, Tsn1 және Lr46/Yr29 (мысалы, «Воронежская 9» және № 363/к-43130 үлгісі) тамыр шірігінің таралуын 38%-ға дейін төмендетіп, аурудың дамуын 11,7% деңгейінде шектей отырып, ең жақсы нәтижелер көрсетті..

Field of application (in Russian) : Полученные результаты исследований будут интересны фермерам, сообществу ученых, селекционерам.

Field of application (in Kazakh) : Алынған зерттеу нәтижелері фермерлерді, ғылыми қауымдастықты және селекционерлерді қызықтырады.