The object of research, development or design (in Russian) : Исходным материалом для исследования являются сорта яблони и груши отечественной и зарубежной селекции из коллекции помологического сада Регионального филиала «Талгар» Казахского научно-исследовательского института плодоовощеводства.

The object of research, development or design (in Kazakh) : Зерттеудің бастапқы материалы ретінде Қазақ жеміс және көкөніс шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының, Талғар помологиялық бағының аудандық филиалының коллекциясынан алынған отандық және шетелдік селекциядағы алма және алмұрт сорттары алынды.

Aim of work (in Russian) : Идентификация основных вирусных болезней с учетом ареала их распространия для получения элитного посадочного материала семечковых культур на основе применения биотехнологических методов.

Aim of work (in Kazakh) : Биотехнологиялық әдістерді қолдану негізінде шекілдеуікті дақылдарының элиталық отырғызу материалын алу үшін олардың таралу аймағын ескере отырып, негізгі вирустық ауруларды идентификациялау

Методы исследования (на русском) : Основным способом, получения растений свободных от вирусных частиц, является их оздоровление, которое представляет из себя сложный, многоступенчатый процесс, зависящий от вида вируса и генотипа растения. Для того, чтобы получить посадочный материал свободный от вирусов, необходимо использовать следующие способы оздоровления: хемо-, термо-, крио-, магнитотерапию и биотехнологические методы. Основные подходы - определение видового состава патогенов отобранных растений молекулярными методами; оптимизация этапов клонального микроразмножения подвоев и сортов семечковых культур; элиминация патогенов в меристематических тканях растений с применением комплекса биотехнологических методов и их восстановление in vitro; подбор и тестирование in vitro совместимости клоновых подвоев с отечественными и интродуцированными сортами; in vitro безвирусного привоя на безвирусный подвой и получение сертифицированной контейнерной культуры.

Методы исследования (на казахском) : Вирустық бөлшектерден таза өсімдіктерді алудың негізгі жолы олардың сауығуы болып табылады, бұл вирустың түріне және өсімдіктің генотипіне байланысты күрделі, көп сатылы процесс. Вирустардан таза отырғызу материалын алу үшін келесі емдеу әдістерін қолдану қажет: химо-, термо-, крио-, магниттік терапия және биотехнологиялық әдістер. Негізгі тәсілдер молекулярлық әдістерді қолдана отырып, іріктелген өсімдіктердің қоздырғыштарының түрлік құрамын анықтау; шекілдеукті дақылдарының тамырсабақтары мен сорттарын клондық микрокөбейту кезеңдерін оңтайландыру; биотехнологиялық әдістер кешенін қолдану арқылы өсімдіктердің меристемалық тіндеріндегі қоздырғыштарды жою және оларды in vitro жағдайында қалпына келтіру; клондық тамырсабақтардың отандық және интродукциялық сорттармен үйлесімділігін іріктеу және in vitro сынау; вируссыз тамыр сабағын in vitro жағдайында және сертификатталған контейнер культурасын алу.

Obtained results and novelty (in Russian) : Определены эффективные методы и разработан регламент оздоровления семечковых культур. Собран растительный материал из полевых коллекций семечковых культур в Алматинской, Туркестанской и Жамбылской областях. Образцы проверены на наличие вирусной инфекции методом ПЦР. Из трех областей у 52 сортов, собран растительный материал и проверяли на 8 вирусов и 1 вироид. Сорта семечковых культур у которых обнаружен вирус: сорта яблони Рахат, Заря Алатау, Эль Роса, Апорт, Нафис, Джоно Голд, Егемен и из груши Дикая Лесная, Ноябрьская, Талгарская Красавица. С сортами у которых был обнаружен вирус проведены эксперименты по определению эффективных комбинации методов оздоровления: 1) Термотерапия + Культура меристем; 2) Термотерапия + Хемотерапия + Культура меристем; 3) Термотерапия + Хемотерапия + Криотерапия + Культура меристем; 5) Термотерапия + Хемотерапия + Криотерапия, культура меристем. Получены безвирусные растения семечковых культур и размножены in vitro. После проведения экспериментов по оздоровлению все сорта были освобождены от вирусов согласно результатам молекулярного анализа.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : Шекілдеуік дақылдардың тиімді әдістері анықталып, сауықтыру ережелері әзірленді. Өсімдік материалдары Алматы, Түркістан және Жамбыл облыстарындағы шекілдеуік дақылдарының егістік коллекцияларынан жиналды. Үлгілер ПТР көмегімен вирустық инфекцияға тексерілді. Өсімдік жапырақтарын 52 сорттарды, үш аймақтан жиналып 8 вирустарға және 1 вироидқа тексерілді. Вирус анықталған шекілдеуік дақылдарының сорттары: алманың Рахат, Заря Алатау, Эль-Роcа, Апорт, Нафис, Жоно Голд, Егемен және алмұрттың – Дикая Лесная, Ноябрьская, Талғарская Красавица. Емдеу әдістерінің тиімді комбинациясын зертеу үшін вирус анықталған сорттармен эксперименттер жүргізілді: 1) Термотерапия + Меристема культурасы; 2) Термотерапия + Химиотерапия + Меристема культурасы; 3) Термотерапия + Химиотерапия + Криотерапия + Меристема культурасы; 5) Термотерапия + Химиотерапия + Криотерапия, Меристема культурасы. Шекілдеуік дақылдарының вируссыз өсімдіктері алынып, in vitro жағдайында көбейтілді. Қалпына келтіру бойынша тәжірибелер жүргізілгеннен кейін молекулалық талдау нәтижелері бойынша барлық сорттар вирустардан тазартылды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Идентификация вирусных болезней яблони и груши позволит определить эпидемиологический уровень инфекции и разработать рекомендации по предотвращению распространения вирусов в стране. Выявленные в ходе реализации устойчивые формы яблони и груши могут быть включены в селекционные программы для получения сортов обладающих генами устойчивости к вирусным болезням. Полученные результаты будут способствовать совершенствованию и интенсификации отросли питомниководства, что позволит обеспечить рынок страны качественным посадочным материалом.

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Алма мен алмұрттың вирустық ауруларын анықтау инфекцияның эпидемиологиялық деңгейін анықтауға және елде вирустардың таралуын болдырмау бойынша ұсыныстар жасауға мүмкіндік береді. Іске асыру барысында анықталған алма мен алмұрттың төзімді формалары вирустық ауруларға төзімді гендері бар сорттарды алу үшін селекциялық бағдарламаларға енгізілуі мүмкін. Алынған нәтижелер ел нарығын сапалы отырғызу материалымен қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін питомник шаруашылығы саласын жетілдіруге және жандандыруға ықпал ететін болады.

Level of implementation (in Russian) : Инновационное и конкурентное преимущества проекта будут обеспечены благодаря внедрению перспективных образцов яблони и груши устойчивых к вирусным болезням в питомниководческих и фермерских хозяйствах, в практическое садоводство. Разработанные технологии размножения и выращивания могут быть применены для производства саженцев древесных растений в коммерческих целях.

Level of implementation (in Kazakh) : Жобаның инновациялық және бәсекелестік артықшылығы вирустық ауруларға төзімді алма және алмұрт ағаштарының перспективті үлгілерін питомниктер мен шаруа қожалықтарына, тәжірибелік бау-бақшаға енгізу арқылы қамтамасыз етіледі. Көбейту мен өсірудің әзірленген технологиялары коммерциялық мақсатта ағаш өсімдіктерінің көшеттерін өндіру үшін пайдаланылуы мүмкін.

Efficiency (in Russian) : Не менее важным эффектом является повышение квалификации молодых ученых за счет освоения новых научных методов, что будет способствовать их карьерному росту. Исползование полученных результатов по тестированию растений на вирусы, оздоровлению и получению безвирусного посадочного материала значительно снизит импорт из других стран и приведет к снижению стоимости.

Efficiency (in Kazakh) : Жаңа ғылыми әдістерді игеру арқылы жас ғалымдардың біліктілігін арттыру, бұл олардың мансаптық өсуіне ықпал етеді. Өсімдіктерді вирустарға сынау, сауықтыру және вируссыз отырғызу материалын алу бойынша алынған нәтижелерді пайдалану басқа елдерден импортты айтарлықтай төмендетеді және құнының төмендеуіне әкеледі.

Field of application (in Russian) : Сельское хозяйство, биотехнология

Field of application (in Kazakh) : Ауыл шаруашылық, биотехнология