The object of research, development or design (in Russian) : дикорастущие формы и сорта абрикоса, сорта и клоновые подвои сливы

The object of research, development or design (in Kazakh) : өріктің жабайы түрлері мен сорттары, қара өріктің сорттары мен клондық тамырсабақтары

Aim of work (in Russian) : Разработка технологии оздоровления косточковых культур от основных вирусных болезней с применением комплекса методов питомниководства и биотехнологии (молекулярная диагностика инфицированности растений, оздоровление методами культуры изолированной ткани, термотерапии, криотерапии, хемотерапии и микропрививки in vitro). Получение контейнерной культуры безвирусного посадочного материала для закладки оригинального пребазисного маточника.

Aim of work (in Kazakh) : Биотехнология және көшеттік шаруашылығының кешенді әдістерін қолдана отырып сүйекті дақылдарды негізгі вирустық аурулардан сауықтыру технологиясын дайындау (өсімдіктің инфекциялығына молекулярлық диагностикалау, өсімдік ұлпасын оқшаулау, термотерапия, криотерапия, хемотерапия және in vitro микроұластыру әдістерімен сауықтыру). Оригиналды пребасзистік аналық тәлімбақ отырғызу үшін вируссыз отырғызу материалы болып табылатын контейнердегі өсімдіктер алу.

Методы исследования (на русском) : В процессе исследований использованы методические указания по: сортоизучению; клональному микроразмножению; ПЦР тесты для диагностирования вирусов; in vitro оздоровлению растений от вирусов; техники микропрививки; созданию in vitro коллекции; криоконсервации; анализу данных. Также использованы публикации по тематике исследований, а также опыт работы исполнителей проекта.

Методы исследования (на казахском) : Зерттеу барысында әдістемелік келесі нұсқаулар пайдаланылды: сортзерттеу; клондық микрокөбейту; вирустарды диагностикалау үшін ПТР сынақтары; өсімдіктерді вирустардан in vitro сауықтыру; микротеліту техникасы; in vitro коллекциясын құру; криоконсервация; деректерді талдау. Сондай-ақ зерттеу тақырыбы бойынша жарияланымдар, жоба авторларының жұмыс тәжірибесі пайдаланылды.

Obtained results and novelty (in Russian) : Отобраны и протестированы 27 генотипов косточковых культур на наличие 7 вирусных патогенов. Определено заражение генотипов вирусами ACLSV и PPV. В асептическую культуру in vitro введены 19 генотипов. Оптимизированы этапы (введение, стерилизация, клональное микроразмножение и укоренение in vitro) протокола клонального микроразномжения косточковых культур. Разработаны эффективные комбинации оздоровления растений от вирусных болезней с использованием культуры меристем, термотерапии, хемотерапии, криотерапии in vitro. Определена наиболее эффективная терапия от обнаруженных вирусов PPV (Шарка) и ACLSV (Вирус хлоротической пятнистости листьев яблони), сочетающая Chemotherapy + Thermotherapy + Cryotherapy + SAM. В этом случае элиминация вирусной инфекции достигает 100 % для двух генотипов. Методом ПЦР-анализа определены и отобраны из насаждений косточковых культур 25 деревьев свободных от 7 вирусных патогенов. Созданы сорто-подвойные комбинации из безвирусных растений косточковых культур и определен их фитосанитарный статус. Для оптимального хладохранения клоновых подвоев косточковых культур на основе среды Mурасиге и Скуга подобраны генотип-специфичные компоненты гормонов и сахаров, содержащие 0,5 мг/л БАП, 0,1 мг/л ИМК, 2% сахарозы, 2% маннита. Создана безвирусная клоновая коллекция гермоплазмы косточковых культур, состоящая – в условиях хладохранения in vitro (4 ± 2ºС) из 14 генотипов – в условиях криобанка из 18 образцов семян.

Obtained results and novelty (in Kazakh) : 27 тас жеміс генотиптері іріктеліп, 7 вирустық қоздырғыштардың болуына тексерілді. Генотиптердің ACLSV (Алма жапырақтарының хлоротикалық дақтарының вирусы) және PPV (Шарка) вирустарымен инфекциясы анықталды. Асептикалық in vitro жағдайына 19 генотип енгізілді. Сүйекті жеміс дақылдары үшін клондық микрокөбейту хаттамасының кезеңдері (енгізу, зарарсыздандыру, клондық микрокөбейту және in vitro тамырлау) оңтайландырылды. In vitro меристема мәдениеті, термотерапия, химиотерапия және криотерапияны қолдану арқылы вирустық аурулардан өсімдікті сауықтырудың тиімді комбинациялары әзірленді. Анықталған PPV және ACLSV вирустары үшін Химиотерапия + Термотерапия + Криотерапия + SAM комбинациясы ең тиімді терапия екендігі анықталды. Бұл жағдайда вирустық инфекцияны жою екі генотип үшін 100% жетеді. ПТР талдауын қолдана отырып, 7 вирустық қоздырғыштардан таза 25 ағаш анықталды. Вируссыз сүйекті жеміс өсімдіктерінің сортты-тамыр комбинациялары жасалып, олардың фитосанитарлық жағдайы анықталды. Сүйекті жеміс дақылдарының клондық телітушілерін оңтайлы сақтау үшін құрамында 0,5 БАП, 0,1 ИМҚ, 2% сахароза, 2% маннитол бар МС ортасы негізінде гормондар мен қанттардың генотиптік спецификалық компоненттері таңдалды. In vitro салқындату жағдайында (4 ± 2ºC) 14 генотиптен және криобанктегі 18 тұқым үлгілерінен тұратын сүйекті жеміс дақылдарының вируссыз клондық коллекциясы құрылды.

The main constructive and technical economic indicators (in Russian) : Разработан регламент оздоровления и получения безвирусного посадочного материала косточковых культур

The main constructive and technical economic indicators (in Kazakh) : Сүйекті жеміс дақылдарын сауықтыру және вируссыз отырғызу материалын алу бойынша регламент әзірленді

Level of implementation (in Russian) : Безвирусная in vitro коллекция сортов и подвоев косточковых культур готова к внедрению и коммерциализации в качестве базисного материала в систему питомниководства

Level of implementation (in Kazakh) : Сүйекті дақылдарының сорттары мен тамыр сабақтарының вируссыз in vitro коллекциясы питомниктер жүйесіне негізгі материал ретінде енгізуге және коммерцияландыруға дайын.

Efficiency (in Russian) : Разработаны эффективные комбинации оздоровления растений от вирусных болезней с использованием культуры меристем, термотерапии, хемотерапии, криотерапии in vitro. Определена наиболее эффективная терапия от обнаруженных вирусов PPV и ACLSV, сочетающая Chemotherapy + Thermotherapy + Cryotherapy + SAM. Оздоровлены от вирусов и размножены на искусственных питательных средах 4 генотипа. Созданы сорто-подвойные комбинации из безвирусных растений косточковых культур и определен их фитосанитарный статус. Создана безвирусная клоновая коллекция гермоплазмы косточковых культур, состоящая – в условиях хладохранения in vitro (4 ± 2ºС) из 14 генотипов – в условиях криобанка из 18 образцов семян. По результатам научных исследований опубликовано 1 статья в рецензируемом зарубежном научном изданий, с провентилем не менее 65, 2 статьи в журналах, рекомендованных КОКСОН МНиВО РК, 2 тезисов докладов опубликованы в сборниках международных конференций, сделано 3 доклада на международных конференциях и семинарах. Также проведен 1 семинар, 1 вебинар и 1 выставка in vitro коллекции для сельхозтоваропроизсодителей, ученых и др. В рамках реализации проекта подготовлена докторская (PhD) диссертация докторанта Нурсейтовой Т.Н. специальности «Научная биология» на тему «Разработка биотехнологии размножения и сохранения эндемичного дикого абрикоса Armeniaca Vulgaris (Lam)».

Efficiency (in Kazakh) : In vitro меристема мәдениеті, термотерапия, химиотерапия және криотерапияны қолдану арқылы вирустық аурулардан өсімдікті сауықтырудың тиімді комбинациялары әзірленді. Анықталған PPV және ACLSV вирустары үшін Химиотерапия + Термотерапия + Криотерапия + SAM комбинациясы ең тиімді терапия екендігі анықталды. Вирустардан 4 генотип сауықтырылып, жасанды қоректік орталарда көбейтілді. In vitro коллекциясы жағдайында (4 ± 2ºC) 14 генотиптен және криобанктегі 18 тұқым үлгілерінен тұратын сүйекті жеміс дақылдарының вируссыз клондық коллекциясы құрылды. Ғылыми зерттеу нәтижелері бойынша рейтингі 65 кем емес, рецензияланған шетелдік ғылыми басылымда 1 мақала жарияланды, Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі ұсынған журналдарда 2 мақала, 2 баяндама тезисі халықаралық конференциялар жинақтарында жарияланды, халықаралық конференциялар мен семинарларда 3 баяндама жасалды. Сондай-ақ, ауылшаруашылық тауар өндірушілеріне, ғалымдарға және т.б. үшін 1 семинар, 1 вебинар және 1 in vitro коллекциялар көрмесі өткізілді. Жоба аясында докторант Т.Н.Нұрсейтованың «Ғылыми биология» мамандығы «Armeniaca Vulgaris (Lam) эндемикалық жабайы абрикосын өсіру және сақтау биотехнологиясын дамыту» тақырыбы бойынша докторлық диссертациясы дайындалды.

Field of application (in Russian) : Биотехнология, сельское хозяйство, плодоводство, питомниководство

Field of application (in Kazakh) : Биотехнология, ауыл шаруашылығы, жеміс шаруашылығы, тәлімбақ шаруашылығы